Budapeşte Süreci, göç baskısını azaltmak ve düzensiz göçe karşı önlemler almak amacıyla hükümetler arası yapılan toplantılar neticesinde 1993 yılında Budapeşte de düzenlenen Bakanlar Konferansı ile ortaya çıkmıştır.
Budapeşte Süreci, Avrupa dan İpek Yolu bölgesine uzanan, Batı Balkanları ve Orta Asya yı da kapsayan göç alanında bölgeler arası bir mekanizmadır. Budapeşte Süreci; elliden fazla hükümet ve 15 uluslararası kuruluşu bir araya getirerek düzenli göç, düzensiz göç, uluslararası koruma, vize, insan ticareti, göçmen kaçakçılığı ve geri kabul gibi konularda bilgi ve en iyi uygulamaların paylaşımını amaçlayan istişari bir platformdur.
Budapeşte Sürecinin 52 katılımcı ve 7 gözlemci ülkesi bulunmaktadır. Süreç kapsamında katılımcı ülkeler arasında geniş kapsamlı bir ağ kurulmuştur. Budapeşte Süreci, politik hedeflerin somut çıktılarını oluşturan somut projeler ile siyasi diyalog ve operasyonel eylem arasındaki dengeyi ve etkileşimi geliştirmeyi amaçlamaktadır. Devletlerin ve diğer paydaşların ortak kaygılarını ele almak ve aralarında iletişim kanallarını sürdürmek için gayri resmi ve esnek bir çerçeve sunmaktadır. Süreç, bilgi ve tecrübe alışverişi yoluyla, göç konularında ortak bir dilin yanı sıra, göç kavramları ve politikaları konusunda ortak bir anlayışın oluşmasını teşvik etmektedir.
Kuruluşundan beri Budapeşte Süreci bazı aşamalardan geçmiştir. 1993-2003 yılları arasında Orta Avrupa ile Doğu Avrupa ülkelerinin yanı sıra Güneydoğu Avrupa ülkeleri ile işbirliğine odaklanılmıştır. 2003-2009 yılları arasında Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri Budapeşte Süreci işbirliği çerçevesinde bir araya getirilmiştir. 2010 yılında ise bölgesel bir yaklaşım ile Afganistan, Bangladeş, İran, Irak ve Pakistan ı (İpek Yolu) kapsayan yeni bir genişleme dalgası yaratılmıştır.
Türkiye, 2003 yılından 2006 yılına kadar Budapeşte Süreci nin Eş Başkanlığını yürütmüştür. Ülkemiz, 2006 yılında Macaristan ın eş başkanlığı ile birlikte sürecin Başkanlığını üstlenmiştir. Türkiye, 2006 yılından beri sürecin başkanlığını yürütmektedir.
Bakanlar Konferansları genel olarak sürecin stratejik hedeflerini ortaya koymaktadır. Bakanlar düzeyinde bugüne kadar 6 konferans gerçekleştirilmiştir.
Ayrıntılı bilgi için https://www.budapestprocess.org/ sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Ülkemiz ev sahipliğinde 2013 yılında gerçekleştirilen 5. Bakanlar Konferansı ile sürecin 20. yıl dönümünü kutlanmıştır. Ayrıca, 5. Bakanlar Konferansında İstanbul Bakanlar Bildirisi ile Budapeşte Süreci nin İpek Yolları Bölgesine odaklanmasını amaçlayan İpek Yolu Göç Ortaklığı metni kabul edilmiştir. Gerçekleştirilen konferans sonunda yayımlanan bildiride 6 öncelikli alan belirlenmiştir. Bunlar; göç ve mobilite, entegrasyon, göç ve kalkınma, düzensiz göç, insan ticareti, uluslararası koruma dır.

Katılımcı Ülkeleri (52): Almanya, Afganistan, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belarus, Belçika, Birleşik Krallık, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Hırvatistan, Hollanda, Irak, İrlanda, İtalya, İspanya, İsveç, İsviçre, Karadağ, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Lihtenştayn, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Moldova, Norveç, Özbekistan, Pakistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna ve Yunanistan.

Gözlemci Ülkeleri (7): Avustralya, ABD, Bangladeş, Çin, Hindistan, Kanada ve İran.

Uluslararası Kuruluşlar: BMMYK, BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), Avrupa Konseyi, Avrasya Ekonomi Topluluğu, Avrupa Komisyonu, Europol, Frontex, ILO (Uluslararası Çalışma Kuruluşu), INTERPOL, IOM, MARRI (Göç, Sığınma ve Mülteci Bölgesel Girişimi), SELEC (Güneydoğu Avrupa Kolluk Kuvvetleri Merkezi) , UNODC (BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi), Bağımsız Devletler Topluluğu Yürütme Komitesi

TOPLANTILAR
Bakanlar Konferansları:
Birinci Bakanlar Konferansı: Almanya, Berlin (Ekim 1991)
İkinci Bakanlar Konferansı: Macaristan, Budapeşte (Şubat 1993)
Üçüncü Bakanlar Konferansı: Çek Cumhuriyeti, Prag (Ekim 1997)
Dördüncü Bakanlar Konferansı: Yunanistan, Rodos (Haziran 2003)
Beşinci Bakanlar Konferansı: Türkiye, İstanbul (19 Nisan 2013)
Altıncı Bakanlar Konferansı: Türkiye, İstanbul (19-21 Şubat 2019)

Kıdemli Memurlar Toplantısı: Yılda bir kez düzenlenir. Yıl içinde gerçekleştirilen aktivitelerden bahsedilerek gelecek yıl gerçekleştirilmesi planlanan aktiviteler sunulmaktadır. Toplantı, Budapeşte Süreci nin tüm katılımcı devletleri ve uluslararası kuruluşlardan yüksek düzey yetkilileri bir araya getirmektedir.

Çalışma Grubu Toplantısı: Çalışma Grupları somut göç zorlukları ile ilgili bilgi ve sorunları incelemek, tartışmak ve paylaşmak için ulusal yönetimlerden uzman yetkilileri bir araya getirir. Katılımcı devletler tarafından dile getirilen görüşlere karşılık olarak ve Budapeşte Sürecinde tartışılan temel meseleleri yansıtacak şekilde kurulmuşlardır. Mevcut çalışma grubu yapısı şunları içermektedir:
• Güneydoğu Avrupa Çalışma Grubu
• Karadeniz Bölgesi Çalışma Grubu (Oturum Başkanı: Bulgaristan)
• İpek Yolu Bölgesi Çalışma Grubu (Oturum Başkanı: Türkiye ve Afganistan)

Budapeşte Süreci nin 4. Bakanlar Konferansı 2003 yılında gerçekleştirilmiştir. Aradan geçen 10 yıllık süre zarfında yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmeler sonucunda gerek bölgesel gerek uluslararası düzeyde göç hareketleri ve göç anlayışlarında önemli ve köklü değişiklikler meydana gelmiştir. Bunun neticesinde de sürecin bu gelişmelere cevap verebilecek ve yeni gelişmeleri kapsamına dâhil edecek şekilde kendini güncellemesi gereği ortaya çıkmıştır.
Ortaya çıkan bu köklü değişiklere cevap verebilmek için sürecin başkanı olarak Türkiye, 2010 yılında sürecin doğuya doğru genişleyerek İpek Yolu ülkelerini de sürece dâhil edecek şekilde genişlemesi girişimini başlatmış ve bu girişim Budapeşte Süreci nin üçüncü aşamasının başlangıcı olmuştur. Bu nedenle, sürecin başkanı olarak Türkiye, İpek Yolu Göç Ortaklığını başlatmak amacıyla 5. Bakanlar Konferansına 19 Nisan 2013 tarihinde İstanbul da ev sahipliği yapmıştır. Gerçekleştirilen konferans sonunda yayımlanan bildiride göç ile ilgili altı öncelikli alan belirlenmiştir.
Bunlar; Göç ve Mobilite, Entegrasyon, Göç ve Kalkınma, Düzensiz Göç, İnsan Ticareti ve Uluslararası Korumadır.

İPEK YOLU GÖÇ ORTAKLIĞI

Türkiye, Kasım 2010 da Budapeşte Sürecinin İpek Yolu Bölgesi ülkelerine doğru genişleme girişimini başlatmıştır. Bu genişleme sürecin üçüncü aşamasını yansıtmaktadır. Şu an geniş bir coğrafi alanda 50 den fazla ülkeyi kapsamakta olup, göç bağı olan ülkeleri bir araya getirmekte ve göç gerçekliklerinin tüm türlerini yansıtan ülkeleri diyalog içine dâhil etmektedir.
Asya-Avrupa kıtalarının ve birçok farklı kültür ve geleneğin kesişme noktası olan Türkiye, Budapeşte Süreci nin Başkanı olarak böyle bir diyaloğa öncülük etmekte ve katkıda bulunmaktadır. Budapeşte Süreci nin 20. Yılı vesilesiyle Türkiye, İpek Yolu Göç Ortaklığını başlatmak için 19 Nisan 2013 tarihinde 5. Bakanlar Konferansına ev sahipliği yapmıştır. İpek Yolu Göç Ortaklığı nın temel amacı; İpek Yolu güzergâhı boyunca ortaya çıkan göç akımlarının yönetimi için ortak işbirliği ve diyaloğu teşvik etmektir. Ayrıca Bakanlar Bildirisinde ortaya konulan amaçlar ve önceliklerin yerine getirilmesini amaçlayan somut eylemlerin uygulanmasında ortak çabaları desteklemektedir. 2010 yılında başlayan bu coğrafi ve stratejik genişlemenin somut uygulaması 3 proje ile desteklenmiştir.

1. İpek Yolu Bölgesinde ve İpek Yolu Ülkeleriyle Göç Alanında İşbirliğinin Güçlendirilmesi Projesi
Süre: 18 Ay (Eylül 2011 – Şubat 2013)
Finansör: Hollanda, Norveç, İsveç, İsviçre, Türkiye
Genel Hedef: Budapeşte Sürecinin katılımcı ülkeleri ile İpek Yolu ülkeleri arasında göç alanında işbirliğinin geliştirilmesidir.
Projenin Amacı: İpek Yolu ülkelerinde göç gerçeklikleri ile ilgili kapsamlı bir bilgi tabanını geliştirmek ve Budapeşte Süreci katılımcı ülkeleri ile İpek Yolu ülkeleri arasında eşit düzeyde hükümetler arası diyalog için ortak bir yapı ve gayri resmi işbirliği zemini oluşturmaktır.

2. İpek Yolu Bölgesinde Göç Yönetimi İçin Ortak Tedbirlerin Oluşturulması Projesi
Süre: Mayıs 2013 – Nisan 2014
Finansör: Birleşik Krallık
Projenin Amacı: İpek Yolu ülkelerinin göç ile ilgili ihtiyaç ve önceliklerine ilişkin mevcut soyut diyalogdan somut çıktılar sağlayan bir yapıya geçişi sağlamayı amaçlamaktadır. Kapasite geliştirme eylemlerine odaklanarak Afganistan, Irak ve Pakistan yönetimlerinin sürdürülebilir bir ulusal göç yönetim sistemi geliştirme konusunda desteklemeyi amaçlamıştır.

3. Budapeşte Süreci İpek Yolu Göç Ortaklığının Desteklenmesi Projesi
Proje, Afganistan, Irak ve Pakistan gibi İpek Yolu ülkelerinin göç yönetim kapasitelerini güçlendirerek Budapeşte Süreci İpek Yolu Göç Ortaklığının somut uygulamasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
Süre: 36 Ay (2014-2017)
Bütçe: 4.000.000 (AB bu projeye yaklaşık olarak 2.700.000 Euro katkı sağlarken Türkiye nin katkısı ise 450.000 Euro dur.)
Proje Ortakları:
Finansörler: Avrupa Komisyonu, Bulgaristan, Hollanda, İsveç, İsviçre, Macaristan (proje başkanı), Norveç ve Türkiye.
Ülkeler: Afganistan, Bangladeş, Iran, Irak, Pakistan.
Uygulayıcı: Uluslararası Göç Politikası Geliştirme Merkezi (ICMPD)
Hedefler ve Projenin Kısa Tanıtımı: Toplantılar, değerlendirme ziyaretleri, ülke raporları ve istişareler gibi Budapeşte Süreci nin çeşitli faaliyetler hedeflenen İpek Yolu ülkelerinin tümünde farklı seviyelerde var olan göç alanındaki eksiklikleri ortaya çıkarmıştır.
Proje nin amacı; Afganistan, Irak ve Pakistan gibi İpek Yolu ülkelerinin göç yönetim kapasitelerini güçlendirmek ve böylece İstanbul Bakanlar Bildirisinin somut uygulamasına katkıda bulunmaktır.
Projenin özel amaçları:
1) Afganistan, Irak ve Pakistan daki ilgili hükümet yetkililerinin göçle ilgili bilgi, uzmanlık ve yönetim kabiliyetlerini artırmak,
2) Ulusal göç veri yönetim sistemini güçlendirmek ve Afganistan, Irak ve Pakistan daki göç realitelerine dayanan bilgilerin konsolide etmek,
3) Göç yönetimi için kapsamlı ulusal politika çerçevelerinin gelişimini desteklemek
4) Budapeşte Süreci düzenli toplantı yapısıyla bölgesel ve hükümetler arası diyalog ve İpek Yolu ülkeleri arasında göçle ilgili konularda bilgi değişimini güçlendirmek,
5) Göç alanında İpek Yolu ülkeleri arasında somut işlevsel işbirliğini artırmaktır.
Pilot Projeler
İpek Yolu Göç Ortaklığına Destek Projesi kapsamında 3 Pilot Projenin gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.
Pilot Proje 1: Bölgesel Kolluk Kuvvetleri İşbirliği
Pilot Proje 2: Pakistan da Göçmen Kaynak Merkezlerinin Kurulması ve Pakistan da Göç Konusunda Farkındalığın Artırılması
Pilot Proje 3: Afganistan da Göç Bilgi Merkezlerinin Kurulması ve Göç Konusunda Farkındalığın Artırılması
1) Bölgesel Kolluk Kuvvetleri İşbirliği Pilot Projesi
Projenin liderliğini Türkiye yürütmektedir. Kolluk alanında işbirliği ve karşılıklı bölgesel yardımlaşmayı güçlendirmeyi hedeflemektedir. Bu pilot projede, Afganistan, İran, Irak, Pakistan, Bangladeş ve Türkiye de göçmen kaçakçılığı ve insan ticaretinin önlenmesi, tespit edilmesi ve bu alanlarda mücadele edilmesi konularına odaklanılmaktadır. Proje kapsamında bugüne kadar ikisi ülkemizde üzere toplam dört çalıştay düzenlenmiştir.
2) Pakistan da Göçmen Kaynak Merkezlerinin Kurulması ve Göç Konusunda Farkındalığın Artırılması Pilot Projesi
Hedefleri, göçle ilgili hususlar hakkındaki genel ve özel bilgilere erişilebilirliği artırmak, potansiyel göçmenlere bilgilendirme ve rehberlik yapmak, düzenli-düzensiz göç ve sonuçları ile ilgili farkındalığı artırmaktır. Proje kapsamında 12 Nisan 2016 da İslamabad da, 20 Eylül 2016 tarihinde ise Lahore da Göçmen Kaynak Merkezi kurulmuştur.
3) Afganistan da Göç Bilgi Merkezinin Kurulması ve Göç Konusunda Farkındalığın Artırılması Pilot Projesi
Proje; göç yönetimi, kapsamlı bir göç politikasının geliştirilmesi ve sürdürülebilir eğitim yapısının kurulması konusunda Afgan hükümetini ve göç yönetimi konusunda yetkili bakanlıkları destekleyecektir.

Budapeşte Süreci 6. Bakanlar Konferansı, 19-20 Şubat 2019 tarihlerinde İstanbul da Ülkemiz ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Konferansa, 57 Ülke ve 15 Uluslararası kuruluş ile birlikte onur konuğu olarak Somali, Ürdün ve Yemen İçişleri Bakanları davet edilmiştir.
Konferansa, Ülkemiz ile birlikte 47 ülke ve 15 uluslararası kuruluş katılım sağlamıştır.

Konferansa Katılım Sağlayan Ülkeler: Afganistan, Almanya, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Bangladeş, Belarus, Belçika, Birleşik Krallık, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çekya, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, Macaristan, Irak, İtalya, İspanya, İsveç, İsviçre, Karadağ, Kırgızistan, Kuzey Makedonya, Lüksemburg, Malta, Moldova, Norveç, Özbekistan, Pakistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Tacikistan, Ukrayna, Yunanistan, Türkiye ve Somali (onur konuğu)

Katılım Sağlayan Uluslararası Kuruluşlar: BSEC, Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği Konseyi, Avrupa Komisyonu, EASO, EEAS, FRONTEX, ICMPD, ILO, IOM, MARRI, AGİT, Birleşmiş Milletler, BMMYK ve UNODC.

Katılım Sağlamayan Ülkeler (13): ABD, Çin, Ermenistan, İran, İrlanda, Hindistan, Kanada, Kazakistan, Kıbrıs, Letonya, Lihtenştayn, Litvanya, Türkmenistan,
Söz konusu konferansta siyasi bir bildiri olan İstanbul Taahhütleri ve eki olan Eylem Çağrısı metinleri kabul edilmiştir.

İstanbul Taahhütleri ve Eylem Çağrısı
İstanbul Taahhütleri, İstanbul Bakanlar Bildirisi nin aşağıda yer alan ve her biri eşit ağırlığa sahip olan öncelikli hedefleri doğrultusunda, ekte bulunan beş yıllık Eylem Çağrısı planının kabul edilmesi ve uygulanması için birlikte harekete geçmeyi amaçlamaktadır.

Öncelikli hedefler:
- Düzensiz göçü önleme ve düzensiz göçle mücadele etme, düzensiz göçmenlerin geri dönüş ve geri kabullerini kolaylaştırma ve göçmen kaçakçılığına karışan suç şebekeleri ile mücadele etme,
- Yasal göç ve hareketliliğe ilişkin koşulları daha iyi şekilde düzenleme ve geliştirme,
- Göçmenlerin entegrasyonunu destekleme ve ayrımcılık, ırkçılık ve yabancı düşmanlığı ile mücadele etme,
- Hem menşe hem de hedef ülkelerde göçün kalkınma üzerindeki olumlu etkilerini güçlendirme,
- İnsan ticaretini önleme ve insan ticaretiyle mücadele etme, insan ticaretinin temel nedenlerini ele alma ve insan ticaretine konu olmuş kişilere yeterli koruma sağlama ve destek verme,
- Uluslararası standartlar doğrultusunda uluslararası korumayı ve mültecilerin haklarına saygı göstermeyi teşvik etme.

Bu bildiri ile İpek Yolu üzerinde güvenli, sistemli ve düzenli göçü sağlamaya yönelik:
• Ortaklık taahhüdü,
• Kapsamlı göç yönetimi taahhüdü,
• Uluslararası insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı duyma, bu hak ve özgürlükleri koruma ve yerine getirme taahhüdü,
• Destek ve dayanışma taahhüdü,
• Bilgi taahhütlerinin uygulanması hedeflenmiştir.

Eylem Çağrısı, Budapeşte Süreci nin katılımcı ülkeleri tarafından 6. Bakanlar Toplantısında kabul edilecek siyasi bir bildiri olan İstanbul Taahhütleri ni tamamlamaktadır. Eylem Çağrısı, İstanbul da düzenlenen Budapeşte Süreci 5. Bakanlar Konferansında İpek Yolu Göç Ortaklığına İlişkin İstanbul Bakanlar Bildirisi ile anlaşmaya varılan 6 öncelikli hedef kapsamında gerçekleştirilecek başlıca eylemleri sıralamaktadır.
İstanbul Taahhütleri ni Kabul Eden Ülkeler (40): Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Belarus, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Irak, Kırgızistan, Lüksemburg, Malta, Moldova, Karadağ, Hollanda, Kuzey Makedonya, Norveç, Pakistan, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Tacikistan, Türkiye, Ukrayna, Birleşik Krallık ve Özbekistan.